Filosofielessen vanaf 17 september 2019

Elke dinsdag van 9:30 tot 12:00

Filosofie van het geld

Je kan je afvragen wat filosofie met geld te maken te heeft. Heeft geld überhaupt een plaats in de filosofie?

Georg Simmel (1858-1918) analyseert in zijn boek De filosofie van het geld, verschenen in 1900, de ambivalentie die door het geld in de moderniteit werd geïntroduceerd. Tot aan het ontstaan van het kapitalisme, zegt Simmel, was geld het middel en de uitdrukking van de wederkerige relatie en afhankelijkheid tussen mensen.

De bevrediging van de verlangens van de ene was altijd met die van een andere verbonden en vice versa. Buiten die wederkerigheid en afhankelijkheid is er geen nood aan geld zegt Simmel, tenzij je ervan uitgaat dat geld een leven op zichzelf kan leiden los van die wederkerigheid en dat je je verlangens kan bevredigen zonder enige tegenprestatie.

De betekenis en het doel van het geld moeten het mogelijk maken om achter de economische feiten een lijn te traceren die leidt naar de waarden en de ultieme betekenis van alles wat menselijk is.

We gebruiken geld om dingen te kopen, eten, kleren, hebbedingen, …

Als iets bij de Aldi goedkoper is dan bij de Delhaize, of omgekeerd, drukken we dat verschil uit in geld: bij de ene kost het maar €2,50 en bij de andere €3. Een verschil van een halve euro. Wat we sparen drukken we ook in geld uit, we noemen het overigens spaargeld.

Hiermee hebben we de drie functies van geld overlopen, waarmee de meeste Inleidingen tot de economie beginnen.

• Geld als ruilmiddel: je kan goederen en diensten met geld kopen.
• Geld als rekeneenheid: je kan de waarde van goederen en diensten in geld uitdrukken en ze onderling vergelijken.
• Geld als oppotmiddel: je kan geld sparen voor toekomstige uitgaven.

Geld vanuit functioneel perspectief uiteenzetten, zoals die inleidingen dat doen, heeft zeker zijn nut. Maar wij gaan het geld vanuit een historisch-functioneel perspectief bekijken.

Om de complexiteit van de moderne financiële instellingen en begrippen te begrijpen moet je kennis hebben van hun achtergrond.

Waarom is men in de 6de eeuw vC munten gaan gebruiken? Welk probleem loste het gebruik van wissels in de Italiaanse stadsstaten in de middeleeuwen op?

Waarom werden in de 19de eeuw spaarbanken opgericht? Als je de oorsprong van een financiële instelling of instrument begrijpt is het veel gemakkelijker om de huidige rol ervan te bevatten.

In de lezingen van september en oktober gaan we enkele van de belangrijke moderne financiële instrumenten situeren door te verwijzen naar o.a. de oorsprong van geld en krediet, de opkomst van de obligatiemarkt, de aandelenmarkt en het verzekeringswezen evenals het ontstaan van het internationale geldwezen.

We gebruiken Het belang van geld van Niall Ferguson als basistekst. Je hoeft het boek niet te kopen of op voorhand te lezen. De lessen filosofie zijn geen boekbesprekingen. Het boek dient alleen als vertrekpunt.

Als we de geschiedenis van het geld, rente, belastingen, obligaties, beleggingen, …, bestuderen komen we tot een politieke paradox: aan de ene kant zien we dat geld ingebed is in een ideologie, ongeacht of ze van linkse of rechtse signatuur is. Elke ideologie projecteert via het geld zijn opvatting over hoe mensen in een maatschappij samenleven.

Wanneer we deze ingewikkelde en dubbelzinnige verbanden ontleden zien we dat geld een bijzonder efficiënte antropologische verklaring biedt. Het is een illusie om geld te herleiden tot een eenvoudige technisch, financieel gereedschap.

Maar tezelfdertijd overstijgt de houding of mening over geld, positief of negatief, de klassieke links-rechts-kloof.

Het is een gemeenplaats te laten geloven dat aan de ene kant, de linkse partijen wantrouwig t.o.v. geld staan en pleiten voor een financiële rechtvaardigheid, en aan de andere kant, rechtse hondsdolle partijen die voorstander zijn van financiële ongelijkheid.

Deze opvatting wordt vakkundig onderhouden en maakt de discussie over geld er niet gemakkelijker op.