Filosofielessen januari tot midden april 2018

Aan de hand van het boek Wat op het spel staat van Philipp Blom gaan we langs filosofische politieke theorieën uit de oudheid en de verlichting en proberen we als oefening een agenda op te stellen voor een politieke partij. Volgende thema’s komen aan bod:

• nostalgie
• migratie
• ongelijkheid
• identiteit
• consumentisme

Vertrekpunt van Blom in Wat op het spel staat is de hedendaagse mens, die hij fundamenteel als een nostalgisch wezen beschrijft. Omdat we vrezen te zullen verliezen wat we hebben. En het draait eigenlijk allemaal om slechts één iets: we zullen in de toekomst een aantal consumptiegoederen moeten missen.

Onze liberale, democratische orde is geen vanzelfsprekendheid meer. De onaantastbare mensenrechten blijken wereldwijd opeens niet meer zo onaantastbaar. Onze Europese privileges staan in direct verband met de ellende van andere mensen. Als wij doorgaan met het verstoken van fossiele brandstoffen, ondervindt de rest van de wereld daar de gevolgen van. Ook als we doorgaan met het steunen van de slavernij in andere landen door per se spotgoedkope kledij te willen.

Binnen de westerse wereld wordt de kloof steeds breder tussen degenen die het minder goed hebben en zich democratisch niet vertegenwoordigd zien, en de anderen die niet beseffen dat er een probleem is.

Mensen gaan steeds vaker op de vlucht omdat ze niet meer kunnen leven op de plaats waar hun voorouders dat al decennialang deden. We maken een ommetje en bespreken de migratie door de eeuwen heen. Met deze kennis gaan we inzien dat de Syrische burgeroorlog deels veroorzaakt is doordat het land de jaren eraan voorafgaand de grootste droogte in 800 jaar kende en door een bevolkingsexplosie. Grote groepen mensen konden niet langer overleven op het platteland en trokken daarom naar de stad, waar ze de onrust alleen maar vergrootten. Wat we gaan inzien is dat wij de symptomen van het probleem wel zien, maar niet de eigenlijke oorzaak ervan.

Wat zullen de gevolgen zijn van de automatisering? Krijgen we een massale werkloosheid en een gevoel van nutteloosheid bij die werklozen? Of loopt het allemaal zo’n vaart niet. Sommigen beweren dat we die robots meer dan nodig zullen hebben. Als we de ziekenhuisfacturen voor éénpersoonskamers naar beneden willen krijgen zijn robots misschien het antwoord. Tenzij die ook ereloonsupplementen vragen. Een aantal Europese landen heeft de volledige tewerkstelling reeds bereikt of zal dit binnenkort doen, zoals Denemarken, Duitsland en Groot-Brittannië.

Moeten we ons dan geen zorgen maken?

Ik denk van wel. Als robotten het werk van de mensen doen hoe komen al die mensen dan aan geld? Gaan we hen zeggen dat we hen als mens niet meer nodig hebben? Of gaan we inventiever reageren en erkennen dat die automatisering de welstand schept en dat die herverdeeld moet worden onder alle mensen? In het eerste geval vervangen we de democratie door een oligarchie, waarbij een kleine minderheid de macht heeft. In het tweede krijgen we een volstrekt andere maatschappij, waarin ieder zijn eigen leven kan leiden. Is een basisinkomen voor iedereen daar een oplossing voor?

Zorgt dit geglobaliseerde liberale kapitalisme ook hier in Europa niet voor identiteitsverlies? De ideale kapitalist heeft immers geen identiteit. Is hij niet de inhoudsloze kosmopoliet - of de verloren lopende loser? Partijen als de NVA, die het hebben over de Vlaamse identiteit, vergeten erbij te zeggen dat ‘hun’ Vlaamse identiteit al lang niet meer bestaat maar vervangen is door de identiteit van de consument die geboetseerd wordt door het geglobaliseerde kapitalisme. Door te geloven in hun ‘identiteit’ zou je nog eens ferm op je bek kunnen gaan als je ontdekt wie er in werkelijkheid voor je staat.

We blijven bezeten discussiëren over migranten, vluchtelingen, nieuwkomers en tolerantie. Vrijwel altijd staat het perspectief van de autochtone Belg centraal. En dat vooral de vraag wat die heeft te winnen of te verliezen bij immigratie. Ik kijk uit naar het nieuwe boek van Arnon Grunberg De eerste boze burger - over de jacht op het paradijs en andere illusies. Hij is de zoon van Duitse migranten en zelf nieuwkomer in New York. Op 14 december ligt zijn boek in de winkel.

Nog een ander boek dat tijdens de lessen aangehaald zal worden is Verzet! Pleidooi voor communisme van Gustaaf Peek.

We zijn benieuwd niet naar het waarom een erfgenaam van het Peek & Cloppenburg-imperium, toch een door blinde kapitalistische accumulatie gevormd riant familiefortuin, nu zo radicaal het systeem afzweert dat hem zonder de minste materiële zorgen schrijver laat zijn, zoals Ives Desmet het in de Humo van 23 november 2017 schrijft, maar de redenen die hij opgeeft om in verzet te gaan.